4.1 "Όλοι μπορούμε να κάνουμε όμορφα πράγματα"

4.1 «Όλοι μπορούμε να κάνουμε όμορφα πράγματα»

Α. Ο Θεός δημιούργησε έναν υπέροχο κόσμο κι έβαλε μέσα στον άνθρωπο την αγάπη για την ομορφιά.

Β. Κάθε έργο εκκλησιαστικής τέχνης δείχνει ότι ο άνθρωπος είναι πλασμένος για όμορφα πράγματα.

Σήμερα υπάρχει κινητικότητα στην τάξη. Σε λίγο, όλοι θα μπουν στο λεωφορείο που θα τους οδηγήσει σε μια ενδιαφέρουσα επίσκεψη. Θα γνωρίσουν από κοντά το εργαστήριο ενός εικονογράφου, δηλαδή κάποιου τεχνίτη, ο οποίος κατασκευάζει διάφορα είδη «εκκλησιαστικής τέχνης». «Τι θα πει εκκλησιαστική τέχνη κύριε;» ρώτησε ο Γιώργος. «Εκκλησιαστική τέχνη», του απάντησε ο δάσκαλος, «ονομάζουμε, την τέχνη εκείνη με την οποία κατασκευάζουμε αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιούμε για να λατρεύουμε το Θεό και βρίσκονται είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό του ναού. Αυτά όμως θα μας τα εξηγήσει ο κύριος Γιάννης, ο εικονογράφος που θα επισκεφθούμε».

Η επίσκεψη στο εργαστήριο του εικονογράφου

Φτάνοντας στο εργαστήριο, τους υποδέχθηκε χαμογελαστός ο κύριος Γιάννης. «Καλώς τους φίλους μου, είπε. Ελάτε να σας δείξω το… βασίλειό μου!». Τριγύρω στους τοίχους κρέμονταν όμορφες εικόνες. Πιο δίπλα βρίσκονταν απλωμένα μεγάλα πανιά, ζωγραφισμένα με μορφές αγίων, προορισμένα να κολληθούν επάνω σε τοίχους, να γίνουν τοιχογραφίες. Μια όμορφη παράσταση, δουλεμένη επάνω σε ξύλο, ήταν ακουμπισμένη λίγο πιο εκεί. «Εδώ παιδιά βλέπετε ένα εργαστήριο, όπου δουλεύουμε επάνω σε ό,τι ονομάζουμε "εκκλησιαστική τέχνη"», τους είπε. «Όταν θα μπείτε σε μια Εκκλησία, θα συναντήσετε διάφορα αντικείμενα, τα οποία δεν βρίσκονται εκεί τυχαία, αλλά συμβολίζουν κάτι μοναδικό. Ας δούμε λοιπόν κάποια από αυτά!».

Ορισμένα από τα αντικείμενα της «εκκλησιαστικής τέχνης»

«Στους τοίχους κάθε ναού», συνέχισε ο κύριος Γιάννης, «βρίσκονται οι τοιχογραφίες, όπως αυτές που είδατε πριν. Μπροστά μας βρίσκεται το Ιερό Βήμα, το οποίο χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με το τέμπλο. Πολλές φορές, το ίδιο το τέμπλο, δημιουργημένο από σκαλιστό μάρμαρο ή ξύλο, αποτελεί από μόνο του ένα έργο τέχνης. Και τα καντήλια, επίσης, θεωρούνται έργα τέχνης, αφού είναι σκαλισμένα με ιδιαίτερη φροντίδα. Υπάρχουν ακόμη καλύμματα της Αγίας Τράπεζας που είναι χρυσοκέντητα από ειδικές κεντήστρες, ενώ πολλά ιερατικά άμφια αποτελούν επίσης, εξαιρετικές δημιουργίες. Γενικά, καθετί που υπάρχει μέσα στον ναό, μπορεί να αποτελεί ένα έργο "εκκλησιαστικής τέχνης"».

Όλοι σχεδόν οι ναοί έχουν έργα «εκκλησιαστικής τέχνης»

«Είναι δυνατό να μην υπάρχουν έργα εκκλησιαστικής τέχνης σε έναν ναό;», ρώτησε η Ελένη. «Οπωσδήποτε μικρή μου», απάντησε ο κύριος Γιάννης. «Άλλωστε, η αξία της πίστης μας δεν εξαρτάται από τα χρυσοποίκιλτα σκεύη! Υπάρχουν μικροί ναοί ή Εκκλησάκια που δεν έχουν τίποτα πολύτιμο κι όμως προσφέρουν ηρεμία στην ψυχή όσων μπαίνουν εκεί για να προσευχηθούν! Ο Θεός δεν έχει ανάγκη από στολίδια! Ζητά απλώς να ζούμε κοντά του!»

Το δώρο της ομορφιάς το χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο

Τότε γιατί υπάρχουν όλα αυτά τα τόσο όμορφα πράγματα μέσα κι έξω από κάποιες Εκκλησίες;» ρώτησε η Μάγδα. «Ο Θεός, καλή μου, δημιούργησε έναν όμορφο κόσμο κι έβαλε μέσα στον άνθρωπο την αγάπη για την ομορφιά. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να δημιουργεί όμορφα πράγματα. Προσπαθεί, δηλαδή, να μιμηθεί τον Θεό ακόμη κι αν δεν είναι καλλιτέχνης! Όταν, όμως, η ομορφιά αποτελεί σκοπό της ζωής μας, αισθανόμαστε την ανάγκη να προσφέρουμε και στον Θεό ό,τι ομορφότερο. Έτσι, από τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι μαζεύονταν στους ναούς, για να επικοινωνήσουν με τον Θεό, ήθελαν να νιώσουν την παρουσία του και να τον δοξάσουν με τη βοήθεια όμορφων αντικειμένων, όπως αυτά που σας έδειξα. Με αυτό τον τρόπο ένιωθαν ότι του ανταποδίδουν, όπως μπορούσαν καλύτερα, το μεγάλο δώρο της ζωής και της ομορφιάς της!». Τα παιδιά άκουγαν γεμάτα ενδιαφέρον. Η ώρα όμως είχε περάσει και σε λίγο θα έπρεπε να επιστρέψουν στο σχολείο. Οι παραστάσεις που είδαν, τα καλλιτεχνήματα και οι συμβολισμοί τους, έμειναν χαραγμένα στο μυαλό τους. Ο κύριος Γιάννης τα συνόδεψε μέχρι την έξοδο του εργαστηρίου του, με την υπόσχεση ότι θα τα περίμενε και πάλι σύντομα!

ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ

Οι Βυζαντινοί έδειχναν μία ιδιαίτερη αγάπη στα πολυτελή υφάσματα που κατασκευάζονταν στα εργαστήρια του παλατιού για την Αυλή και την Εκκλησία. O νόμος θεωρούσε τα υφάσματα αυτά ισάξια του χρυσού, απαγόρευε την εξαγωγή τους και υπέβαλλε την πώλησή τους σε αυστηρό έλεγχο. Συχνά, οι βαρύτιμες αυτές αμφιέσεις δωρίζονταν για να κοσμηθεί το ιερότατο σημείο του ναού, το θυσιαστήριο… O τρόπος των συνθέσεων, η καθαρότητα της γραμμής και η αρμονία των χρωμάτων τοποθετεί τα έργα αυτά πλάι στη ζωγραφική… Οι ειδικευμένοι χρυσοκεντητές, πραγματικοί «ζωγράφοι της βελόνας», όπως τους αποκαλούν τα κείμενα, μοιάζουν να εμπνέονται από την αγιογραφία και τις φορητές εικόνες.

(Μαρία Θεοχάρη, «Kεντητική», Οι θησαυροί του Αγίου Όρους)

Η γλυπτική… δεν ήταν ξένη στο Βυζάντιο. Αντίθετα, η παρουσία της στην Κωνσταντινούπολη, όπως και σε άλλες πόλεις της αυτοκρατορίας, ήταν έντονη καθώς υπήρχε αφθονία γλυπτών. …Η Αγία Σοφία είναι ένα από τα πιο ονομαστά αυτά οικοδομήματα, όπως και ο ναός του Αγίου Πολύευκτου, του οποίου μεγάλες επιφάνειες ήταν διακοσμημένες με λεπτά ανάγλυφα με θέματα από τον φυσικό και ζωικό κόσμο… Μετά το τέλος της Εικονομαχίας συναντούμε τη χρήση του ελεφαντοστού και του στεατίτη για την κατασκευή μικρών γλυπτών έργων… Οι μικρές ανάγλυφες εικόνες από ελεφαντοστό και στεατίτη ήταν κατ’ εξοχήν λατρευτικές εικόνες για προσωπική χρήση. Ωστόσο, πολλές πρέπει να δωρήθηκαν σε ναούς και μοναστήρια και έτσι μπήκαν στα θησαυροφυλάκιά τους.

(Ιόλη Καλαβρέζου, «Βυζαντινή Γλυπτική», Οι Θησαυροί της Ορθοδοξίας)